Θεραπευτική άσκηση: Το “κλειδί” της αποκατάστασης των μυοσκελετικών παθήσεων

Your Physio Network - Γράφει ο Ξενοφών Κωνσταντάκης OMT-MSc, MMACP, MCSP, MAACP

O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization-WHO) ορίζει και ταξινομεί πλέον τη φυσικοθεραπεία ως ένα μη παρα-ιατρικό, ανεξάρτητο επάγγελμα υγείας. Πιο συγκεκριμένα, ο τομέας της μυοσκελετικής φυσικοθεραπείας είναι εκείνος που αντιμετωπίζει παθήσεις που σχετίζονται με το νευρο-μυοσκελετικό σύστημα κοινώς με μύες, οστά, αρθρώσεις αλλά και το νευρικό ιστό (τα νεύρα) του οργανισμού μας. Σε παθήσεις όπως η οσφυαλγία, η αυχεναλγία, οι τενοντοπάθειες, η αρθρίτιδα ή οι τραυματισμοί γόνατος, ισχίου κτλ., τα συνηθέστερα συμπτώματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι κυρίως ο πόνος και οι δυσλειτουργίες που συνήθως προκύπτουν περιορίζοντας τις καθημερινές δραστηριότητες των ασθενών.

Για τους παραπάνω λόγους και λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ποσοστά εμφάνισης των μυοσκελετικών/ορθοπεδικών παθήσεων είναι από τα υψηλότερα παγκοσμίως, οι φυσικοθεραπευτές επιστρατεύουν ποικίλες θεραπευτικές μεθόδους για την άμεση αντιμετώπιση τους. Θα χαρακτηρίζαμε τη μυοσκελετική φυσικοθεραπεία σαν μία “φαρέτρα” που εμπεριέχει πολλαπλά “θεραπευτικά όπλα” εξαιρετικά χρήσιμα για τον φυσικοθεραπευτή. Μερικά από αυτά είναι οι ειδικές τεχνικές κινητοποίησης των αρθρώσεων (manual therapy), η ηλεκτροθεραπεία, ο βελονισμός, οι τεχνικές χαλάρωσης των μυών, ακόμα και η συμβουλευτική. Ένα από αυτά λοιπόν είναι επίσης και η θεραπευτική άσκηση. Τι εννοούμε όμως με τον όρο “θεραπευτική άσκηση” (therapeutic exercise) ;

Τι είναι η θεραπευτική άσκηση ;

Η θεραπευτική άσκηση ορίζεται ως η χορήγηση μιας φυσικής δραστηριότητας που περιλαμβάνει κυρίως την ενεργητική λειτουργία των μυών του πάσχοντος ή/και τη σωματική δραστηριότητα με στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, τη διατήρηση ή τη βελτίωση της υγείας. Με πιο απλά λόγια, κάνουμε λόγο για ενεργητικές κινήσεις-ασκήσεις από τις πιο απλές έως και τις πιο απαιτητικές, σύνθετες που μπορεί να πραγματοποιήσει το ανθρώπινο σώμα. Πραγματοποιούνται για την πρόληψη αλλά κυρίως για τη θεραπεία μυοσκελετικών (και μη) παθήσεων, κυρίως μέσω της ενδυνάμωσης του μυοσκελετικού συστήματος (μυοτενόντιων δομών και αρθρώσεων) κατόπιν υποδείξεων του φυσικοθεραπευτή του οποίου η συμβολή είναι πρωταγωνιστική.

Ωστόσο μην μπερδεύεστε! Με τον όρο “θεραπευτικές ασκήσεις” δεν εννοούμε εκείνες που μπορεί οποιοσδήποτε να πραγματοποιήσει σε ενα γυμναστήριο ή σε ένα γήπεδο όντας υγιής. Αυτές ονομάζονται απλά…ασκήσεις (ενδυνάμωσης, χαλάρωσης, ή διατατικές). Απεναντίας κάνουμε λόγο για εξατομικευμένες ασκήσεις προσαρμοσμένες στην πάθηση, στις ανάγκες και στους στόχους του κάθε ασθενή τις οποίες ένας φυσικοθεραπευτής έχει την επαγγελματικη κατάρτιση να υποδείξει, έχοντας ως “οδηγό” τον πόνο αλλά και τις συνυπάρχουσες δυσλειτουργίες του ασθενή.

Δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στις θεραπευτικές ασκήσεις ενδυνάμωσης μυών, τενόντων, συνδέσμων, αρθρώσεων συνολικά που πάσχουν. Εξατομικευμένες ασκήσεις με συγκεκριμένη ένταση, σε συγκεκριμένες τροχιές, με κατάλληλη αντίσταση/φορτίο ή άνευ, με συγκεκριμένη συχνότητα εντός της εβδομάδος κ κατάλληλο χρόνο παύσης μεταξύ αυτών. Συνήθως οι ασκήσεις αυτές γίνονται προοδευτικά πιο…απαιτητικές συμβαδίζοντας με τη θεραπευτική πρόοδο του ασθενή. Καταλήγουν σε πιο λειτουργικές οι οποίες προσομοιώνουν τις καθημερινές του δραστηριότητες, επαγγελματικές, αθλητικές και μη, με σκοπό την επιτυχή επανένταξη του σε αυτές. Πχ ενα “χτύπημα” στο τένις (drive), το “ελεύθερο” στυλ στο κολύμπι, το ανέβασμα της σκάλας, το λάκτισμα ενός ποδοσφαιριστή, την άρση ενός βάρους μέχρι και την απλή βαδιση.

Στόχοι θεραπευτικής άσκησης

Συγκεκριμένα οι θεραπευτικές ασκήσεις μπορεί να συμβάλλουν στην αύξηση της μυϊκής δύναμης, στην επούλωση των ιστών, στην επαναφορά μυϊκών ισορροπιών σε μία περιοχή του σώματος και στην αύξηση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων. Μέσω αυτών και βασιζόμενοι στα διαθέσιμα διεθνή ερευνητικά αλλά και κλινικά δεδομένα επιτυγχάνεται μείωση του πόνου, βελτίωση της λειτουργικότητας του ασθενή και συνεπώς της καθημερινότητάς του.

Συχνή ερώτηση

Η ερώτηση που δεχόμαστε συχνά από τους ασθενείς μας κατόπιν τραυματισμού ή πάθησης είναι: “ αφου πονάει επιτρέπεται η κίνηση...; ”. Εκτός ορισμένων ιδιαίτερα σοβαρών παθολογιών/κακώσεων πχ ένα κάταγμα, μια ολική ρήξη τένοντα ή συνδέσμου σε αρχικό στάδιο, η διεθνής έρευνα μας συμβουλεύει και μας ωθεί να απαντάμε θετικά ανάλογα βέβαια με συγκεκριμένες παραμέτρους που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη. Μερικές από αυτές είναι το είδος της πάθησης (τραυματισμού), το στάδιο της και φυσικά η ηλικία, ο τρόπος ζωής, η φυσική κατάσταση και η αντοχή του ασθενή. Αν δεν ληφθούν υπόψη τα παραπάνω, ενδεχομένως η θεραπεία να αποδειχθεί αναποτελεσματική, ίσως και επίπονη κάποιες φορές. Ο φυσικοθεραπευτής μετά από μια αναλυτική λήψη ιστορικού και λαμβανοντας υπ’ όψιν τις παραπάνω παραμέτρους σχεδιάζει ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα. Υποδεικνύονται οι κατάλληλες θεραπευτικές ασκήσεις που συνήθως πραγματοποιούνται σε συνδυασμό με άλλα διαθέσιμα θεραπευτικά μέσα που διαθέτει η…”φαρέτρα” του.

Υπενθυμίζουμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το ανθρώπινο σώμα επιτυγχάνει την ίαση μέσω της φυσιολογικής κίνησης για την οποια το ίδιο εκτελεί καθημερινά. Με άλλα λόγια το σώμα μας έχει δημιουργηθεί με σκοπό να κινείται και όχι να μένει στάσιμο. Δεν είναι τυχαίο πλέον ότι αρκετές μυοσκελετικές παθήσεις (πχ οσφυαλγία, αρθρίτιδα) ενδέχεται να παρουσιαστούν εξαιτίας του καθιστικού τρόπου ζωής που οδηγεί σε αχρησία των μυών και των αρθρώσεων, φαινόμενο συχνό, ανησυχητικό και ιδιαιτέρως αντιληπτό τις τελευταίες δεκαετίες στις “σύγχρονες” κοινωνίες.

Τι αναφέρoυν τα ερευνητικά δεδομένα ;

Οι επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν και συνιστούν την χορήγηση των θεραπευτικών ασκήσεων ενδυνάμωσης για την πλειονότητα των μυοσκελετικών παθήσεων. Σχεδόν όλες τονίζουν την εξαιρετική επίδραση τους σε τενοντοπάθειες (ενίοτε και τενοντίτιδες) όπως αυτές του “στροφικού πετάλου” του ώμου, του αγκώνα ή του αχιλλείου τένοντα. Οι οδηγίες που λαμβάνουμε από τα ερευνητικά δεδομένα είναι σαφείς και ξεκάθαρες όσον αφορά τη θεραπεία των μυών και ειδικότερα των τενόντων. Οι τένοντες χρήζουν ενδυνάμωσης και όχι τόσο διάτασης όπως μέχρι σήμερα πιστεύαμε. Επιπροσθέτως, οι θεραπευτικές ασκήσεις συνίστανται περισσότερο από άλλες παρεμβάσεις σε περιπτώσεις αρθρίτιδας (πχ γόνατος, ισχίου) ή σε συνδεσμικές κακώσεις αρθρώσεων πχ γόνατος, ισχίου, ποδοκνημικής.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την καταλυτική συμβολή της θεραπευτικής άσκησης σε περιπτώσεις αυχεναλγίας ή οσφυαλγίας σε οξύ ή χρόνιο στάδιο. Σ αυτό το σημείο για τις δύο αυτές παθήσεις αξίζει να επισημάνουμε ότι συμβουλές που δίνονται στους ασθενείς όπως : ”μην κινείστε για να περάσει …”, “ανάπαυση για να περάσει…”, “ ανάπαυση στο κρεβάτι για κάποιες μέρες…” έχoυν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Τα ερευνητικά δεδομένα αλλάζουν, εξελίσσονται και μας ενημερώνουν συνεχώς ότι η ανάπαυση ή η παύση των δραστηριοτήτων που συνήθως είναι απόρροια φόβου για τα υπάρχοντα συμπτώματα αλλά και τις συνέπειες αυτών, καλλιεργούν την αίσθηση του φόβου και της άσκοπης αυτο-προστασίας του ασθενή συμβάλλοντας έτσι στην επιμονή (χρονιότητα) των συμπτωμάτων.

Επιπροσθέτως, οφείλουμε να εξάρουμε τη μεγάλη συμβολή της θεραπευτικής άσκησης στους ηλικιωμένους προς διατήρηση αλλά κυρίως βελτίωση του μυοσκελετικού τους συστήματος, στην πρόληψη των πτώσεων, στην ψυχολογική ανάταση ή στην οστεοπόρωση.

Συνολικά είναι αξιοσημείωτο ότι η “θεραπευτική άσκηση” αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της αποκατάστασης των μυοσκελετικών παθήσεων. Οι λόγοι που εμπιστευόμαστε τις θεραπευτικές ασκήσεις είναι η επιστημονική τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητάς τους. Οι ερευνητικές μελέτες μέσω αυτών εγγυώνται την επίτευξη μακροπρόθεσμων θεραπευτικών αποτελεσμάτων για την πλειονότητα των μυοσκελετικών παθήσεων σε σχέση με άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις των οποίων την αποτελεσματικότητά εξακολουθούμε να ερευνούμε. Δεν είναι τυχαίο ότι η διεθνής ερευνητικη κοινότητα τη χαρακτηρίζει ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά “φάρμακα” το οποίο σε πολλές χώρες συνταγογραφείται.

Συμπερασματικά

Τα ερευνητικά δεδομένα σε συνδυασμό με τα κλινικά αποτελέσματα αποδεικνύουν και προάγουν τα οφέλη της θεραπευτικής άσκησης για πληθώρα μυοσκελετικών/ορθοπεδικών παθήσεων. Τα οφέλη αυτά χαρακτηρίζονται εξαιρετικά σημαντικά συμβάλλοντας στη μείωση του πόνου και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Στην προσπάθειά μας σαν φυσικοθεραπευτές να προάγουμε τη φυσική δραστηριότητα και την άσκηση, καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η αποκατάσταση των ασθενών γίνεται ολοένα και πιο ενεργητική. Θα τονίζαμε ότι η μυοσκελετική φυσικοθεραπεία δεν είναι τόσο μία παροχή υπηρεσίας υγείας που…λαμβάνει ένας ασθενής όντας αμέτοχος, αλλά μια θεραπευτική διαδικασία στην οποία ο ίδιος συμμετέχει ενεργά υπό τις κατάλληλες συμβουλές και κατευθυντήριες γραμμές του φυσικοθεραπευτή.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1.Childs, J. D., et al. (2008) Neck pain: clinical practice guidelines linked to the International Classification of Functioning, Disability, and Health from the Orthopaedic Section of the American Physical Therapy Association. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 38(9), A1-A34.

2.Desmeules F., Cote C., Fremont P., (2003) Therapeutic exercise and orthopedic manual therapy for impingement syndrome: a systematic review. Clin J Sports Med. 13:176–82

3.Hanratty, C. E., McVeigh, J. G., Kerr, D. P., et al. (2012). The effectiveness of physiotherapy exercises in subacromial impingement syndrome: a systematic review and meta-analysis. In Seminars in arthritis and rheumatism (Vol. 42, No. 3, pp. 297-316). WB Saunders.

4.Kuhn JE (2009) Exercise in the treatment of rotator cuff impingement: A systematic review and a synthesized evidence-based rehabilitation protocol, J Shoulder Elbow Surg., 18, 138-160.

5.O'sullivan, P., Smith, A., Beales, D., & Straker, L. (2017). Understanding adolescent low back pain from a multidimensional perspective: implications for management. journal of orthopaedic & sports physical therapy, 47(10), 741-751.

6.Taylor, N. F., Dodd, K. J., Shields, N., & Bruder, A. (2007). Therapeutic exercise in physiotherapy practice is beneficial: a summary of systematic reviews 2002–2005. Australian Journal of Physiotherapy, 53(1), 7-16.

7.Smidt, N., de Vet, H. C., Bouter, L. M., & Dekker, J. (2005). Effectiveness of exercise therapy: a best-evidence summary of systematic reviews. Australian Journal of Physiotherapy, 51(2), 71-85.

8.Rushton A, Wright C, Heneghan N, et al (2011) Physiotherapy rehabilitation for whiplash associated disorder II: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials BMJ Open

9.Wainner, R. S et al., (2008). Neck Pain revision: Clinical Practice Guidelines Linked to the International Classification of Functioning, Disability, and Health From the Orthopaedic Section of the American Physical Therapy Association. J Orthop Sports Phys Ther, 38(9), A1-A34

10.World Health Organization. (2018, November 18), https://www.who.int/